Hoge Raad past vereenzelviging strikt toe: kan fraudeur zich verschuilen achter rechtspersoon?

In het herfstarrest van 7 oktober jl. houdt Hoge Raad bij evidente fraude en verhaalsfrustratie vast aan strikte maatstaf dat doorbraak van aansprakelijkheid op grond van vereenzelviging alleen in uitzonderlijke gevallen mogelijk is. Kan een fraudeur zich nu verschuilen achter een rechtspersoon?

Vereenzelviging

Een werknemer heeft fraude gepleegd. Maar hij biedt geen verhaal voor zijn werkgever omdat hij al zijn vermogen, waaronder zijn huis, heeft ondergebracht in een aparte stichting, waarvan hij enig bestuurder en belanghebbende is. Zijn werkgever probeert de fraudeschade met een beroep op misbruik van identiteitsverschil, vereenzelviging, op de stichting te verhalen. Kort gezegd houdt dit in dat het identiteitsverschil dat tussen rechtspersonen bestaat volledig wordt weggedacht. Het resultaat hiervan is een directe doorbraak van aansprakelijkheid, zodat kan worden bereikt dat de ene rechtspersoon aansprakelijk wordt voor een schuld van een andere (rechts)persoon.

HR: strikte maatstaf vereenzelviging

De Hoge Raad houdt in het arrest van 7 oktober jl. (ECLI:NL:HR:2016:2285) echter de poot stijf. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan fraudeschade met als vorderingsgrondslag vereenzelviging op de stichting worden verhaald. Voor vereenzelviging geldt een strikte maatstaf (zie het eerdere Rainbow-arrest, ECLI:NL:HR:2000:AA7480) en daar houdt de Hoge Raad in deze zaak aan vast: geen grond voor vereenzelviging. Alleen indien duidelijk is dat degene met (volledige) zeggenschap over een rechtspersoon misbruik beoogd heeft en maakt van het identiteitsverschil tussen de werknemer als natuurlijk persoon en de stichting als rechtspersoon, wordt een beroep op vereenzelviging gehonoreerd. Wel kunnen de feiten en omstandigheden de verplichting tot schadevergoeding voor de stichting scheppen, wanneer een natuurlijk persoon met zijn zeggenschap via de stichting heeft meegewerkt aan dat onrechtmatig handelen. Nu uit feiten en omstandigheden is gebleken dat de werknemer volledige zeggenschap had over de stichting, ook in de periodes dat hij geen bestuurder was, en tegelijkertijd de begunstigde van stichting was, mag het onrechtmatig handelen van de werknemer in beginsel ook als onrechtmatig handelen van de stichting worden toegerekend (volgens HR 6 april 1979, ECLI:NL:HR:1979:AH8595, NJ 1980/34 (Kleuterschool Babbel)).

Lessen voor de praktijk

Vereenzelviging blijft een moeilijke grondslag voor een vordering, ook bij evidente fraude en frustratie van verhaalsmogelijkheden via het verschuilen achter rechtspersoonlijkheid. Onrechtmatige daad kan echter redding bieden via ruime toerekening van persoonlijk handelen en wetenschap aan de betreffende rechtspersoon.