De zaak Curvers: over het mengen van feit en fictie in een roman

Het boek ‘iedereen kan schilderen’ van Emma Curvers hoeft niet uit de boekhandel gehaald te worden. Dit oordeelde de rechter in het kort geding dat door Emma’s vader was aangespannen. ‘Iedereen kan schilderen’ is de debuutroman van Emma Curvers. Het boek gaat over een gezin in Zuid Limburg. Een van de hoofdpersonen in het verhaal is de disfunctionerende vader Hans Kostons. Een succesvol zakenman die lijdt aan depressies, psychoses, koopziekte, hypochondrie en vernielzucht. Na het verschijnen van haar boek gaf Curvers een interview in de Volkskrant waarin ze vertelde dat het gezin en de vader in het boek deels geïnspireerd zijn op haar eigen gezinsleven en vader. Verder vertelt ze dat het boek waargebeurde gebeurtenissen bevat aangevuld met fictie. Hierop spande haar vader een kort geding aan, omdat het boek volgens hem ‘onnodig grievend en feitelijk onjuist’ is. En zeker na het interview van zijn dochter zal het publiek denken dat hij Hans Kostons is. Hij vordert naast het uit de handel halen van het boek ook zijn dochter te veroordelen tot het plaatsen van een rectificatie in de Volkskrant waarin staat dat de passages over Hans Kostons fictief zijn en dat ze ten onrechte heeft aangegeven dat het om haar werkelijke verleden gaat. De rechter stelt voorop dat het boek gepresenteerd is als een roman. Dit is zowel op de omslag als in het boek vermeld. Een kenmerk van een roman is nu juist dat er geen sprake is van een getrouwe beschrijving van de werkelijkheid, maar van fictie, althans van de subjectieve werkelijkheid van de auteur, aangevuld met diens verbeelding. Lezers zullen zich hiervan bewust zijn. Het is onvermijdelijk dat auteurs van romans zich laten inspireren door waargebeurde feiten en bestaande personen, desondanks blijft een roman fictie. De inhoud daarvan kan in beginsel niet onnodig grievend zijn jegens een bepaalde werkelijk bestaande persoon. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen is het denkbaar dat een uitlating in een roman onrechtmatig is. Bijvoorbeeld, wanneer er een ernstige beschuldiging wordt geuit, waarvan de lezer op goede gronden zal aannemen dat het ‘waar’ is terwijl iedere feitelijke basis daarvoor ontbreekt. De rechter oordeelt dat – naast het feit dat het boek fictief is – het personage van Hans Kostons ook niet naar de vader te herleiden valt. Het personage verschilt in belangrijke opzichten van de vader. Het publiek, en de mensen die hem kennen, zullen de beschrijving van het personage van Hans Kostons niet op goede gronden aanmerken als een volledig op de werkelijkheid gebaseerde beschrijving van de vader. Dit brengt mee dat de roman niet onrechtmatig jegens de vader is. Het feit dat Curvers zich heeft laten inspireren door haar vader tijdens het schrijven van het boek en dat ze in een interview heeft verklaard dat delen van het boek overeenkomen met de werkelijkheid zoals zij die ervaart, behoort tot haar artistieke vrijheid. De vordering van de vader om het boek uit de handel te halen en om een rectificatie te plaatsen worden afgewezen. En daarmee doet de voorzieningenrechter een uitspraak die in lijn is met de bestaande jurisprudentie, zoals bijvoorbeeld de door Willem Holleeder en twee van de andere Heineken ontvoerders (Meijer en Boellaard) tegen IDTV aangespannen kort gedingen over de film de Heineken Ontvoering. Ook in die uitspraken werd het recht bevestigd om in een kunstwerk feiten en fictie te vermengen.