Krakers beschermd woon- of huisrecht?

De vraag die in deze procedure centraal staat, is of het openbaar ministerie de bevoegdheid toekomt om een gekraakt pand dat vóór de kraak slechts drie maanden leegstond strafrechtelijk te ontruimen.

Feiten

Een groep krakers heeft op 16 december 2008 een woning in Amsterdam gekraakt. Deze woning is eigendom van een woningcorporatie en tot 25 september 2008 feitelijk in gebruik geweest. Na een huuropzegging is de woning op deze datum leeg komen te staan en heeft de woningcorporatie de woning afgesloten met stalen platen en een stalen toegangsdeur. Omdat de woning op het moment van de kraak nog geen drie maanden leeg stond, is de Staat (lees: het openbaar ministerie) voornemens het pand strafrechtelijk te ontruimen. Artikel 429sexies van het Wetboek van strafrecht (Sr.) bepaalt dat het strafbaar is om een woning wederrechtelijk in gebruik te nemen dat in de voorgaande twaalf maanden nog feitelijk in gebruik was bij de rechthebbende. In artikel 2 van de Politiewet 1993 (Pw) en artikel 124 van de Wet op de rechterlijke organisatie (RO) is aan de politie en het openbaar ministerie de algemene taak toegekend om te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde respectievelijk de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde. De krakers vorderen in deze procedure een verbod op de strafrechtelijke ontruiming van de door hen gekraakte woning, omdat dit jegens hen als bewoners onrechtmatig zou zijn. Met de ontruiming zou een ongerechtvaardigde inbreuk wordt gemaakt op het fundamentele recht op bescherming van de woning, als neergelegd in artikel 12 van de Grondwet (Gw) en artikel 8 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Een dergelijke bevoegdheid zou moeten zijn gebaseerd op een wet in formele zin en kan niet voortvloeien uit de algemene taakomschrijving van de politie en het openbaar ministerie. De Staat voert aan dat pand korter dan een jaar vóór de kraakdatum in gebruik is geweest en er dus een redelijke verdenking is van overtreding van artikel 429sexies Sr. door de krakers. Onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis van artikel 429sexies Sr. betoogt de Staat dat deze bepaling de eigenaar van een pand beoogt te beschermen tegen inbreuken op zijn eigendomsrecht. Volgens de Staat is het doel van artikel 429sexies Sr. het strafbaar stellen van het kraken van een pand dat nog geen twaalf maanden leegstond, maar óók het bieden van de mogelijkheid aan de politie en het openbaar ministerie om aan de onwettige toestand een einde te maken door ontruiming. In zo'n situatie schept de algemene taakstelling van de artikelen 2 Pw en 124 RO wel degelijk de bevoegdheid om een einde te maken aan het vermoedelijk begane strafbare feit van artikel 429sexies Sr. en daarmee aan een inbreuk op het eigendomsrecht van de eigenaar.

Voorzieningenrechter rechtbank Amsterdam

De voorzieningenrechter moet de vraag beantwoorden of het openbaar ministerie kan overgaan tot ontruiming van de gekraakte woning, uitgaande van het redelijk vermoeden van overtreding van artikel 429sexies Sr. door de krakers. Allereerst overweegt de voorzieningenrechter dat alleen een wet in formele zin een inbreuk op een bij de Grondwet of verdrag voorzien fundamenteel recht kan legitimeren. Bovendien moet de inbreuk volgens de voorzieningenrechter in de betrokken formele wet voldoende kenbaar en voorzienbaar zijn. De voorzieningenrechter overweegt dat artikel 429sexies Sr. in combinatie met artikel 2 Pw en artikel 124 RO niet aan deze eis voldoet. Het oordeel van de voorzieningenrechter is dat deze artikelen geen toereikende grondslag vormen om een inbreuk op het fundamentele recht op bewoning van artikel 12 Gw en artikel 8 EVRM te kunnen rechtvaardigen. De voorzieningenrechter verbiedt daarom de Staat over te gaan tot het strafrechtelijk ontruimen van de gekraakte woning.

Gevolgen voor de praktijk

De huidige kraakregeling is in het leven geroepen om onnodige leegstand en verkrotting van panden tegen te gaan. De eigenaar van een gekraakt pand dat langer dan twaalf maanden vóór de kraakdatum niet werd gebruikt, zal de ontruiming van het pand in een civiele procedure moeten bewerkstelligen. Hiervoor moet de eigenaar aantonen dat hij een spoedeisend belang heeft bij de ontruiming van het pand aan de hand van concrete feiten en omstandigheden. Dit neemt niet weg dat het kraken van een pand altijd onrechtmatig is. Kraken is óók strafbaar wanneer het pand korter dan twaalf maanden vóór de kraakdatum leegstond. In de afgelopen decennia ging men er vanuit dat de officier van justitie een einde kon maken aan de strafbare situatie door het gekraakte pand te ontruimen. Met de recente uitspraken van de voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam en de gerechtshoven Leeuwarden en Arnhem lijkt aan deze praktijk een einde te zijn gemaakt: de officier van justitie mag op basis van artikel 429sexies Sr. jo. artikel 2 Pw en 124 RO geen inbreuk maken op het fundamentele huis- of woonrecht dat de krakers zich hebben toegeëigend door de wederrechtelijke ingebruikname van een pand door te ontruimen. Hiervoor ontbreekt een wettelijke basis. Het gevolg is dat de eigenaar van een gekraakt pand áltijd naar de burgerlijke rechter zal moeten wanneer hij weer over zijn pand wil beschikken. Oók als het pand feitelijk slechts een week leegstaat. Omdat kraken onrechtmatig is, hoeft de eigenaar 'slechts' zijn spoedeisend belang bij de ontruiming aan te tonen door te bewijzen dat het pand kort na de ontruiming daadwerkelijk zal worden gebruikt. Bijvoorbeeld omdat de eigenaar een huurder of koper voor het pand heeft gevonden, of werkzaamheden in het pand gaat verrichten. Potentiële huurders en kopers plegen echter het pand voorafgaand aan de huur respectievelijk koop te willen bezichtigen, en ook voor het ontwikkelen van een (renovatie)plan is het vaak noodzakelijk in het pand te zijn voor het verrichten van inspecties en metingen. Hiervoor is de eigenaar volledig afhankelijk van de medewerking van de krakers die zich in het pand bevinden. Wanneer de krakers de eigenaar geen toegang tot het pand willen verlenen, zal de eigenaar de medewerking van de krakers in rechte moeten afdwingen, met alle kosten van dien. Vervolgens zal de eigenaar pas in een later stadium de daadwerkelijke ontruiming van het pand kunnen vorderen, namelijk wanneer hij kan bewijzen dat op een concreet genoemde datum het pand gaat worden gebruikt. De Staat is in hoger beroep gegaan tegen de uitspraak van de voorzieningenrechter van de Amsterdamse rechtbank. Wordt dus vervolgd