De redelijke termijn van een procedure bij de rechter

Deze nieuwsbrief gaat over "spanning en frustratie" als gevolg van de overschrijding van de redelijke termijn. Daarbij gaat het om de tijdsduur waarbinnen een gerechtelijke procedure moet zijn afgerond. De hierover recentelijk door de bestuursrechter uitgezette lijn is voor een belangrijk deel gebaseerd op artikel 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Artikel 6 waarborgt een eerlijk proces voor een onpartijdige instantie binnen een redelijke termijn. Artikel 13 vereist dat burgers hun aanspraken ontleend aan het EVRM op een effectieve manier kunnen uitoefenen. Voor het afdwingen van een redelijke termijn voor de afhandeling van een gerechtelijke procedure, geldt volgens het Europese Hof in Straatsburg idealiter dat de burger over een middel beschikt om talmende bestuursorganen of rechterlijke instanties tot een voortvarende behandeling aan te zetten. Voor wat betreft bestuursorganen kennen wij die mogelijkheid in artikel 6:2 Awb, dat het mogelijk maakt op te komen tegen niet-tijdig beslissen door bestuursorganen. Voor de rechterlijke fase ontbreekt een dergelijk instrument. Een alternatief hiervoor is de mogelijkheid om bij schending van de redelijke termijn compensatie te bieden in de vorm van een immateriële schadevergoeding voor de spanning en frustratie die de lange duur van een procedure mee kan brengen.

Recente jurisprudentie redelijke termijn

De Centrale Raad van Beroep nam hierin een aantal jaren geleden het voortouw door erkenning van het recht op immateriële schadevergoeding bij overschrijding van de redelijke termijn van behandeling van een procedure. Hij bepaalde in zijn uitspraak zélf of de redelijke termijn in een procedure was overschreden, en verwees de burger voor zijn schadevergoeding naar de burgerlijke rechter. U kunt zich voorstellen dat dat de duur van de afdoening bepaald niet ten goede kwam en bovendien moest de burger daardoor weer proceskosten maken. In een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 4 juni 2008 (ABRS 4 juni 2008, AB 2008, 229 m.nt. Widdershoven) is een nieuwe lijn uitgezet, die het afgelopen jaar door andere bestuursrechters is gevolgd. De Afdeling bestuursrechtspraak achtte in die zaak, die vijf jaar en acht maanden had geduurd, de redelijke termijn geschonden. In plaats van de zaak door te verwijzen naar de burgerlijke rechter, neemt zij de schadevergoedingszaak echter zelf in behandeling. De grondslag voor schadevergoeding ligt volgens haar in een "verdragsconforme uitleg" (dat wil zeggen in de lijn van het EVRM) van artikel 8:73 Awb. Dat artikel voorziet in de mogelijkheid schadevergoeding toe te kennen als een bestuursrechtelijk beroep gegrond is. De verdragsconforme uitleg brengt mee dat het artikel ook een basis voor schadevergoeding biedt als het beroep ongegrond is, maar wel sprake is van schending van de redelijke termijn bij de behandeling van de zaak. Over de vraag wat een redelijke termijn is voor de behandeling van een zaak gaat ook de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van 24 december 2008 (LJN: BG8294, Amelandse benzinepomp) over schadevergoeding voor een ten onrechte verleende bouwvergunning. De Afdeling acht hier redelijk: 1 jaar voor de bezwaarprocedure, 2 jaar voor het beroep bij de rechtbank en nog eens 2 jaar voor het hoger beroep. Dus in totaal 5 jaar. Wat is een gepaste schadevergoeding? De Afdeling hanteert in de uitspraak over het Amelandse benzinestation een schadevergoeding van 500 euro per half jaar of deel van een half jaar waarmee de redelijke termijn overschreden is. Wie moet de schadevergoeding betalen? Dat hangt af van de fase in de procedure waar de oorzaak van de termijnoverschrijding ligt. Als die bij het bestuursorgaan ligt: het bestuursorgaan. Het bestuursorgaan kan zich in de procedure bij de bestuursrechter verweren tegen de stelling dat het schadeplichtig is. Bijvoorbeeld door te stellen dat het aan de procedurele opstelling van de belanghebbende zelf ligt dat de zaak zo lang heeft geduurd. Als het gaat om schending van de redelijke termijn door de rechter, is de Nederlandse staat daarvoor schadeplichtig. In dat geval krijgt de Minister van Justitie (of, als het om een vertraging bij de Raad van State gaat, de Minister van Binnenlandse zaken) in de procedure bij de bestuursrechter gelegenheid zijn standpunt over de termijnoverschrijding kenbaar te maken. De Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het bedrijfsleven hebben inmiddels uitspraken gewezen in de lijn van de hier besproken Afdelingsuitspraken (CRvB 11 juli 2008, AB 2008, 241 m.nt, Widdershoven, CBb 3 maart 2009, LJN: BH6281). Onlangs heeft ook de civiele rechter zich hierbij aangesloten (Hof Den Haag 24 februari 2009, LJN: BH4212). De termijnen die deze rechters hanteren wijken overigens enigszins af van wat de Afdeling bestuursrechtspraak een redelijke termijn vindt.

Slot

De hier besproken jurisprudentie over de redelijke termijn brengt mee dat de rechter zowel over zijn eigen termijnoverschrijding oordeelt, ook over de schadevergoeding die daarvoor moet worden betaald. Deze rechtspraak laat zien dat de Nederlandse rechter ernst maakt met de verplichting die artikel 6 en 13 EVRM de overheid opleggen.