Aanpassing Wet openbaarheid van bestuur in consultatie

In mei vorig jaar informeerde voormalig minster Donner de Tweede Kamer over zijn beleidsvoornemens ten aanzien van de Wob. Een belangrijk onderdeel daarvan was de wens om “oneigenlijk gebruik” van de Wob tegen te gaan. Als voorbeeld gaf de minister Wob-verzoeken die zijn ingediend met het oogmerk om geld te verdienen. Die mogelijkheid bestaat bijvoorbeeld als de overheid niet tijdig een besluit neemt. Het in juli van dit jaar voor consultatie gepubliceerde concept wetsvoorstel met toelichting is voor een belangrijk deel een uitwerking van de Kamerbrief van Donner. De misbruikregeling in het concept levert een beperking op ten opzichte van de mogelijkheden van de huidige Wob. Het voorstel voorziet echter ook in wijzigingen waardoor het in een aantal gevallen gemakkelijker kan worden om informatie van de overheid te verkrijgen. Een aantal belangrijke onderdelen van het voorstel wordt hierna besproken. Ook zal aandacht worden besteed aan een "concurrerend" initiatief voorstel van Kamerlid Peters.

Regeling met betrekking tot misbruik en omvangrijke verzoeken

Volgens artikel 3a van het voorstel wordt een Wob-verzoek als kennelijk onredelijk buiten behandeling gelaten indien (1) de verzoeker niet meewerkt aan een verzoek tot precisering of (2) het verzoek kennelijk een ander doel heeft dan het verkrijgen van informatie. Blijkens de toelichting betekent de eis tot precisering dat de verzoeker desgevraagd kan aangeven op welke bestuurlijke aangelegenheid het verzoek betrekking heeft. Een Wob-verzoek gericht op “declareergedrag” acht de minister bijvoorbeeld onvoldoende gespecificeerd. Het is de vraag hoe dit in de praktijk uitpakt als het concept uiteindelijk tot wet zou worden. Volgens de jurisprudentie zijn declaraties van bewindspersonen een bestuurlijke aangelegenheid omdat deze betrekking hebben op de uitoefening van het ambt. Een precisering is niet vereist. Nog lastiger zal het zijn om te bepalen welk verzoek niet is gericht op het verkrijgen van informatie. De minister wijst erop dat een verzoek niet al te snel als onredelijk moet worden beschouwd; een bestuursorgaan moet goed kunnen motiveren waarom een verzoek als niet gericht op informatie wordt opgevat. Volgens de toelichting zal het daarbij doorgaans moeten gaan om een combinatie van meerdere aspecten. Aspecten die in de toelichting worden genoemd en in combinatie kennelijk tot de kwalificatie “onredelijk” zouden kunnen leiden zijn verzoeken om (schijnbaar) irrelevante informatie, verzoeken tot informatie over “alles” over een bepaald project en verzoeken met het doel te publiceren op websites. De minister geeft aan dat concretisering in de jurisprudentie zal moeten plaatsvinden. Een andere beperking in het voorstel is de in artikel 3a opgenomen mogelijkheid om een deel van een omvangrijk Wob-verzoek buiten behandeling te laten. Indien een verzoek informatie betreft die in grote aantallen documenten is neergelegd mag de overheid - na overleg met de verzoeker - een “representatief gedeelte” verstrekken en het verzoek voor het overige buiten behandeling stellen. Potentieel kunnen deze beperkingen tot een uitholling van de Wob leiden en vermoedelijk zal hierop de nodige kritiek worden geleverd in de consultatie en wellicht ook in het daarop volgende wetgevingsadvies van de Raad van State.

Verstrekking in plaats van openbaarmaking

Onder de huidige Wob staat verstrekking gelijk aan openbaarmaking, waardoor de informatie voor iedereen toegankelijk wordt en blijft. Dat leidt wel eens tot de situatie waarin een persoon informatie vraagt bij de overheid die hemzelf betreft, maar die vervolgens wordt geweigerd in verband met de privacy van de verzoeker. Verstrekking betekent immers openbaarmaking van die gegevens. Artikel 7a van het voorstel komt hieraan tegemoet, door als uitgangspunt te nemen dat een verzoeker recht heeft op overheidsdocumenten die hemzelf betreffen, tenzij de belangen die worden beschermd door de uitzonderingsgronden in de artikelen 10 en 11 Wob zwaarder wegen. Bij toewijzing van het verzoek worden de documenten niet openbaar gemaakt maar aan de verzoeker verstrekt. Een vergelijkbare regeling, maar dan niet beperkt tot documenten die de verzoeker zelf betreffen, is opgenomen in artikel 7b. Informatie die niet openbaar gemaakt kan worden vanwege de uitzonderingsgronden van de Wob kan wel aan de verzoeker worden verstrekt, als daar “klemmende redenen” voor zijn. Het artikel sluit informatie die valt onder de geheimhoudingsplicht van de overheid valt uit en maakt het ook mogelijk om voorwaarden aan de verstrekking te verbinden. Artikel 7c bevat een grotendeels vergelijkbare regeling om het gemakkelijker te maken informatie te verkrijgen voor historisch, statistisch of wetenschappelijk onderzoek.

Concurrentie van initiatiefvoorstel “De nieuwe Wob”

Een interessante ontwikkeling die niet onvermeld mag blijven is dat recent een initiatiefvoorstel van Kamerlid Peters tot wijziging van de Wob is afgekomen dat bij de Tweede Kamer zal worden ingediend. Het initiatief beoogt een aanzienlijke verruiming van openbaarmaking van overheidsinformatie. Dat uit zich bijvoorbeeld in het laten vervallen van absolute uitzonderingsgronden waardoor steeds een belangenafweging dient te worden gemaakt. Verder worden categorieën van actief openbaar te maken informatie aangewezen en wordt de wet van toepassing verklaard op de semi-publieke sector, waartoe zorgverzekeraars en het bijzonder onderwijs worden gerekend. Een door de Tweede Kamer benoemde informatiecommissaris bevordert de toepassing van de wet en het opzettelijk aan de Wob onttrekken van documenten wordt strafbaar gesteld. In het initiatief wordt overigens ook een anti-misbruikregeling opgenomen, maar een verzoek mag alleen op zwaarwegende gronden en na toestemming van de onafhankelijke informatiecommissaris wegens kennelijk misbruik worden afgewezen. Naar verwachting zal de Wob veranderen, maar welke kant het op gaat is nog niet duidelijk. De (nieuwe) Tweede Kamer zal hierin uiteindelijk een keuze moeten maken.